Văn hóa lãnh đạo, quản lý trong tư tưởng Hồ Chí Minh

MỞ ĐẦU

Tư tưởng Hồ Chí Minh là hệ thống quan điểm toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, kết quả của sự vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể của nước ta, kế thừa và phát triển các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại.

Trong di sản tư tưởng toàn diện và sâu sắc của Hồ Chí Minh, có tư tưởng về văn hóa lãnh đạo, quản lý, giữ vai trò là nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam cho hành động lãnh đạo, quản lý của Đảng và nhà nước ta hiện nay. Văn hóa lãnh đạo, quản lý là một bộ phận của văn hóa, là hệ thống những giá trị, chuẩn mực với những đặc trưng khác nhau của con người, của tổ chức tạo nên phong cách lãnh đạo, quản lý khoa học, có ảnh hưởng ở phạm vi rộng đến cách thức hành động của mọi người và tổ chức, nhằm đạt được sự đồng thuận thực hiện các mục tiêu đặt ra của hệ thống. Tuy đều điều hành tổ chức, con người thực hiện nhiệm vụ, nhưng người lãnh đạo và người quản lý có phong cách khác nhau. Đảng ta là Đảng cầm quyền, lãnh đạo Nhà nước và xã hội. Người đảng viên cần hiểu rõ “Đảng lãnh đạo bằng cương lĩnh, chiến lược, các định hướng về chính sách và chủ trương lớn; bằng công tác tuyên truyền, thuyết phục, vận động, tổ chức, kiểm tra, giám sát và bằng hành động gương mẫu của đảng viên” [4, tr.88]. Người lãnh đạo chủ yếu là đề ra chủ trương, động viên, gây ảnh hưởng bằng hành động nêu gương, tạo động lực, môi trường tích cực để mọi người tích cực, sáng tạo hoàn thành mục tiêu đề ra. Người quản lý chủ yếu là cụ thể hóa chủ trương, đường lối, duy trì nề nếp, điều hành mọi người tuân thủ pháp luật và quy định của tổ chức. Những cán bộ, đảng viên của Đảng hoạt động trong bộ máy nhà nước, là người lãnh đạo họ có trách nhiệm lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ của Đảng; là người quản lý, họ với tư cách là đại biểu của dân, họ có nhiệm vụ thực thi quyền lực nhà nước. Cho nên khái niệm lãnh đạo, quản lý được sử dụng tương đối phổ biến và đang thực thi trong hệ thống chính trị ở nước ta hiện nay.

Văn hóa lãnh đạo, quản lý của cán bộ có ảnh hưởng lớn đến nhận thức, suy nghĩ, tình cảm, niềm tin của quần chúng và trực tiếp tác động đến hiệu quả thực hiện nhiệm vụ chính trị ở mọi cơ quan, đơn vị. Văn hóa lãnh đạo, quản lý là loại lao động sáng tạo đặc biệt của cán bộ, phát huy trí tuệ, hướng mọi người tích cực tham gia thực thi nhiệm vụ; thúc đẩy dân chủ hóa xã hội, khắc phục bệnh quan liêu, làm dịu những căng thẳng xã hội, tạo sự đồng thuận, môi trường xã hội tích cực; góp phần điều chỉnh các quan hệ xã hội, nhân sức mạnh đồng thuận xã hội lên gấp nhiều lần. Văn hóa lãnh đạo, quản lý chính là vấn đề cốt lõi của văn hóa chính trị, văn hóa Đảng cầm quyền, văn hóa nhà nước pháp quyền, gắn kết chặt chẽ với đời sống và hoạt động xã hội trên mọi phương diện chính trị, kinh tế, xã hội, pháp luật, kỷ cương...

Hiện nay, cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, nhất là công nghệ số phát triển mạnh mẽ, tạo đột phá trên nhiều lĩnh vực tạo ra cả thời cơ và thách thức đối với mọi quốc gia. Đất nước ta, sau hơn 35 năm đổi mới, thế và lực, sức mạnh tổng hợp quốc gia, uy tín quốc tế, niềm tin của nhân dân ngày càng được nâng cao nhưng bốn nguy cơ mà Đảng ta đã chỉ ra còn tồn tại, có mặt còn gay gắt hơn. Tham nhũng, lãng phí, quan liêu, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, "tự diễn biến", "tự chuyển hoá" trong nội bộ, mâu thuẫn xã hội còn diễn biến phức tạp. Các thế lực thù địch tiếp tục tăng cường chống phá Đảng, Nhà nước và đất nước ta. Tình hình trên có cả thuận lợi, thời cơ và khó khăn, thách thức đan xen, đặt ra nhiều vấn đề mới, yêu cầu mới nặng nề, phức tạp hơn, đòi hỏi đội ngũ cán bộ các cấp cần tiếp tục đổi mới mạnh mẽ, xây dựng văn hóa lãnh đạo, quản lý để đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới, đưa đất nước phát triển nhanh và bền vững hơn. Do vậy, việc nghiên cứu làm rõ thêm một số đặc trưng cơ bản trong văn hóa lãnh đạo, quản lý của người cán bộ theo tư tưởng Hồ Chí Minh càng có ý nghĩa cấp thiết.

NỘI DUNG

1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về những đặc trưng cơ bản trong văn hóa lãnh đạo, quản lý của người cán bộ

Trong tác phẩm Đường Kách mệnh (1927), lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã tổng kết tư cách của người cách mạng với những đặc trưng tiêu biểu: “Tự mình phải: Cần kiệm. Hoà mà không tư. Cả quyết sửa lỗi mình. Cẩn thận mà không nhút nhát. Hay hỏi. Nhẫn nại (chịu khó). Hay nghiên cứu, xem xét. Vị công vong tư. Không hiếu danh, không kiêu ngạo. Nói thì phải làm. Giữ chủ nghĩa cho vững. Hy sinh. Ít lòng tham muốn về vật chất. Bí mật. Đối người phải: Với từng người thì khoan thứ. Với đoàn thể thì nghiêm. Có lòng bày vẽ cho người. Trực mà không táo bạo. Hay xem xét người. Làm việc phải: Xem xét hoàn cảnh kỹ càng. Quyết đoán. Dũng cảm. Phục tùng đoàn thể” [5, tr.280-281]. Có thể khái quát, văn hóa lãnh đạo, quản lý của cán bộ là hệ thống những giá trị chuẩn mực của cán bộ trong ứng xử với tự mình, với mọi người và với công việc.

 Một là, với tự mình, phải có đạo đức cách mạng. Người cán bộ lãnh đạo, quản lý có trong tay ít nhiều quyền lực, địa vị rất dễ đứng trên nhân dân, có nhiều ham muốn, dễ lợi dụng quyền lực, trở thành “Ông quan cách mạng”. Theo Hồ Chí Minh, cán bộ, đảng viên cần nhớ: “Trước mặt quần chúng, không phải ta cứ viết lên trán chữ “cộng sản” mà ta được họ yêu mến. Quần chúng chỉ quý mến những người có tư cách, đạo đức” [7, tr.16]. Đạo đức là gốc, là nền tảng, là sức mạnh, là tiêu chuẩn hàng đầu của người cán bộ: “Cũng như sông thì có nguồn mới có nước, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân... tự mình không có đạo đức, không có căn bản, tự mình đã hủ hóa, xấu xa thì còn làm nổi việc gì?” [6, tr.292-293]. Làm cách mạng để cải tạo xã hội cũ thành xã hội mới là sự nghiệp rất vẻ vang, cũng là nhiệm vụ rất nặng nề, phải đấu tranh rất phức tạp, lâu dài, gian khổ. Sức có mạnh mới gánh được nặng và đi được xa. Người cách mạng phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng, mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng. Theo Hồ Chí Minh, tiêu chí cơ bản của đạo đức cách mạng là; Trung với nước, hiếu với dân, thương yêu con người, sống có tình có nghĩa, Cần, Kiệm, Liêm, Chính, Chí công vô tư và có tinh thần quốc tế trong sáng. Để có đạo đức cách mạng cần phải rèn luyện “như rửa mặt mỗi lần”, vượt qua thử thách “Giàu sang không thể quyến rũ; Nghèo khó không thể chuyển lay, Uy lực không thể khuất phục” [8, tr.50]. Cần phải thực hành đặt lợi ích của nhân dân lên trên hết, liên hệ chặt chẽ với nhân dân. Việc gì cũng bàn với nhân dân, giải thích cho nhân dân hiểu rõ, có khuyết điểm thì thật thà phê bình trước nhân dân. Mỗi cán bộ lãnh đạo, quản lý cần nhớ rằng: “Một dân tộc, một đảng và mỗi con người ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không nhất định hôm nay và cả ngày mai nữa vẫn được mọi người yêu mến và ca ngợi, nếu lòng dạ không trong sáng nữa, nếu sa vào chủ nghĩa cá nhân” [11, tr.672].

Hai là, dân chủ với mọi người trong khi sử dụng quyền lực của mình. Văn hóa của người cán bộ lãnh đạo, quản lý là thực hành dân chủ rộng rãi. Người cán bộ phải tôn kính dân, phải liêm khiết, phải làm cho dân tin, dân phục, dân yêu, có lề lối làm việc dân chủ, tác phong sâu sát, làm sao cho quần chúng biết hưởng quyền dân chủ của mình. Đối với nhân dân, không thể lý luận chính trị suông: “làm sao tự mình nêu gương và giáo dục cho đảng viên, đoàn viên, cán bộ giữ gìn, phát triển đạo đức cách mạng, làm sao cho nhân dân biết hưởng quyền dân chủ, biết dùng quyền dân chủ của mình, dám nói, dám làm” [11, tr.293]. Ông cha ta có câu “khôn bầy hơn khôn độc”, dân chúng biết giải quyết nhiều vấn đề một cách giản đơn, mau chóng, đầy đủ mà những người tài giỏi, những đoàn thể to lớn, nghĩ mãi không ra. Người lãnh đạo, quản lý biết tôn trọng, lắng nghe ý kiến tập thể, phát huy trí tuệ tập thể thì sẽ tìm ra sáng kiến. Dân chủ trong Đảng là hạt nhân mở rộng dân chủ trong toàn xã hội. Trong Di chúc, Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn: “Các đồng chí từ Trung ương đến các chi bộ cần phải giữ sự đoàn kết nhất trí của Đảng như giữ gìn con ngươi của mắt mình. Trong Đảng thực hành dân chủ rộng rãi, thường xuyên và nghiêm chỉnh tự phê bình và phê bình là cách tốt nhất để củng cố và phát triển sự đoàn kết và thống nhất của Đảng. Phải có tình đồng chí thương yêu lẫn nhau.” [11, tr.622]. Muốn có dân chủ phải chống thứ giặc nội xâm là tham ô, lãng phí, quan liêu, vi phạm dân chủ. Để chữa bệnh tham ô, lãng phí, quan liêu phải thực hiện 6 điều: đặt lợi ích của nhân dân lên trên hết, liên hệ chặt chẽ với nhân dân, việc gì cũng bàn với nhân dân, giải thích cho nhân dân hiểu rõ, có khuyết điểm thì thật thà phê bình trước nhân dân và dựa vào ý kiến của dân chúng mà sửa chữa, sẵn sàng học hỏi nhân dân, tự mình phải làm gương cần, kiệm, liêm, chính đề nhân dân noi theo. Phải nâng cao tinh thần phụ trách trước Đảng và quần chúng. Không thể chỉ dùng báo, sách vở, mít tinh, khẩu hiệu, truyền đơn, chỉ thị là đủ mà phải làm công tác dân vận, tìm mọi cách giải thích cho người dân hiểu rõ lợi ích và nhiệm vụ của mình; dựa vào ý kiến của dân chúng mà sửa chữa. Trong lúc thi hành phải theo dõi, giúp đỡ, đôn đốc, khuyến khích dân; khi thi hành xong phải cùng với dân kiểm thảo lại công việc, rút kinh nghiệm, phê bình, khen thưởng. "Những người phụ trách dân vận cần phải óc nghĩ, mắt trông, tai nghe, chân đi, miệng nói, tay làm. Chứ không phải chỉ nói suông, chỉ ngồi viết mệnh lệnh. Họ phải thật thà nhúng tay vào việc" [7, tr.234].

Người cán bộ lãnh đạo, quản lý không được lạm dụng quyền lực, biết lắng nghe, tranh thủ ý kiến của cán bộ cấp dưới, của quần chúng, đưa họ tham gia vào việc ra quyết định và thực hiện quyết định; luôn đặt lợi ích của tập thể, của quần chúng lên trên hết, vì lợi ích của nhân dân. Cần biết kết hợp tập thể lãnh đạo với cá nhân phụ trách; khi đã có quyết định của tập thể, cán bộ lãnh đạo, quản lý phải giữ nguyên tắc quyết đoán kịp thời, đúng đắn, dám làm, dám chịu trách nhiệm, nhất là trong những thời điểm quan trọng. Văn hóa của người cán bộ lãnh đạo, quản lý là ở chỗ biết đặt mình trong tổ chức, không cho tự đặt mình cao hơn và ở ngoài sự kiểm tra, giám sát của tổ chức. Ngược lại ở nơi nào, cán bộ nào có phong cách độc đoán, chuyên quyền, hoặc tự do, tùy tiện thì ở đó mất dân chủ, trí tuệ tập thể không được phát huy, công việc không chạy, kém hiệu quả, tập thể không đoàn kết, niềm tin thấp.

Ba là, lãnh đạo, quản lý theo phong cách khoa học, sâu sát, cụ thể, tỷ mỷ, luôn đổi mới, sáng tạo, tìm ra cách làm hay, mang lại hiệu quả. Bản chất văn hóa là không ngừng sáng tạo, mỗi cán bộ lãnh đạo, quản lý cần rèn luyện phong cách làm việc khoa học, có kế hoạch tổ chức, sắp xếp công việc hợp lý, động viên cấp dưới và quần chúng thực hiện; biết kiểm soát tình hình thực thi nhiệm vụ, biết rút kinh nghiệm, phê bình, khen thưởng kịp thời. Đề phòng và khắc phục tư tưởng chủ quan, duy ý chí, bệnh quan liêu, chung chung, xa rời thực tiễn, nói không đi đôi với làm, thiếu kế hoạch, thiếu trách nhiệm, không ngăn nắp, không đúng giờ hoặc phô trương hình thức. Dù ở bất cứ cấp nào, nhất là tổ chức thực thi đường lối, đòi hỏi người cán bộ lãnh đạo, quản lý của phải có tác phong sâu sát, cụ thể, tỷ mỷ, gương mẫu, nói đi đôi với làm; thực sự hiểu rõ từng người, từng việc, từng mốc thời gian cụ thể. Đi sâu, đi sát, hiểu rõ cấp dưới, hiểu rõ nguyện vọng của quần chúng. Chỉ ở nơi nào, khi nào người cán bộ nào biết phát huy dân chủ thì sẽ phát huy trí tuệ, tìm ra những điều kiện thuận lợi cho cấp dưới, cho quần chúng chủ động tham gia tích cực vào công việc chung, tạo ra tâm lý tích cực, gần gũi, thân thiện, đoàn kết, tin tưởng vào cán bộ. Cán bộ lãnh đạo, quản lý cần gương mẫu thực hiện nếp sống văn minh, đoàn kết, tương thân, tương ái; thực hành tiết kiệm, sống khiêm tốn, giản dị, trong sạch, chống xa hoa, lãng phí. Uy tín của người cán bộ vì thế ngày càng được củng cố và nâng cao.

Văn hóa lãnh đạo, quản lý của cán bộ, theo Hồ Chí Minh là phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đày tớ thật trung thành của nhân dân. Là người lãnh đạo phải có trí tuệ hơn người, minh mẫn, sáng suốt, nhìn xa trông rộng, phải cần kiệm, liêm chính, chí công vô tư, gần gũi nhân dân, có cả đức và tài, vừa hiền lại vừa minh, vừa gương mẫu chấp hành pháp luật, am hiểu pháp luật và nắm vững chuyên môn. Là người đầy tớ thật trung thành của dân nghĩa là phải tận tụy, lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ, mỗi suy nghĩ hành động của cán bộ lãnh đạo, quản lý cần luôn luôn vì tập thể, vì nhân dân: “Việc gì có lợi cho dân thì hết sức làm, việc gì có hại cho dân thì phải hết sức tránh”. Mỗi cán bộ phải vừa "hồng” vừa "chuyên”, tức là vừa có đạo đức cách mạng, vừa có năng lực thực tế giữ một nhiệm vụ cụ thể trong bộ máy nhà nước, có tinh thần học hỏi, giỏi nghề, thể hiện sự mẫu mực, toàn tâm, toàn ý và có nhiều sáng tạo, đổi mới với công việc chung.

2. Một số giải pháp xây dựng văn hóa lãnh đạo, quản lý của cán bộ các cấp hiện nay

Thứ nhất, nâng cao nhận thức, tăng cường giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống cho cán bộ lãnh đạo, quản lý. Quán triệt sâu sắc, vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; Cương lĩnh, Điều lệ, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý; Tổ chức thực hiện tốt Kết luận số 01 -KL/TW, ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW, cụ thể là chuyên đề toàn khóa (2021-2016) “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh về ý chí tự lực, tự cường và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc”. Cần coi nhận thức sâu sắc, thấm nhuần tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh là công việc thường xuyên, không thể thiếu của mỗi cán bộ, đảng viên; đưa học tập, vận dụng, làm theo vào chương trình, kế hoạch hành động thực hiện Nghị quyết của đảng bộ, chi bộ cấp mình, gắn với nhiệm vụ chính trị; đẩy mạnh vận động nhân dân tham gia các phong trào thi đua yêu nước; nêu cao trách nhiệm nêu gương trong mọi cán bộ, đảng viên. Đề cao việc phát huy vai trò, trách nhiệm nêu gương về ý chí tự lực, tự cường dân tộc, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh của đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý. Tự giác nêu gương "trên trước, dưới sau", "đảng viên đi trước, làng nước theo sau"; phải thể hiện tư tưởng vững vàng, quan điểm đúng đắn, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, hết lòng vì nước, vì dân.

Xây dựng văn hóa lãnh đạo, quản lý cho cán bộ với phong cách dân chủ, sâu sát thực tiễn, thật sự là hạt nhân đoàn kết, quy tụ, tạo động lực và phát huy trí tuệ tập thể; luôn giữ vững nguyên tắc tập trung dân chủ, khách quan, toàn diện, công tâm, công khai, minh bạch, chính xác, chống cục bộ địa phương, bè phái trong mọi hoạt động. Không ngừng học tập, tu dưỡng, rèn luyện, trau dồi đạo đức cách mạng, mẫu mực về nhân cách, lối sống; cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; trung thực, giản dị, thẳng thắn, chân thành; không tham nhũng, không bị chi phối bởi lợi ích nhóm, không để người nhà, người thân lợi dụng vị trí công tác để vụ lợi. Nghiêm túc tự phê bình và phê bình, thấy đúng phải cương quyết bảo vệ, thấy sai phải quyết liệt đấu tranh. Coi trọng giáo dục chính trị, tư tưởng, nâng cao ý thức trách nhiệm, lòng tự trọng và danh dự của cán bộ để hình thành văn hóa không chạy chức, chạy quyền. Những nội dung nêu trên là yếu tố cơ bản nhất để cán bộ lãnh đạo, quản lý thực hiện Điều lệ Đảng, Hiến pháp, pháp luật có “văn hóa trách nhiệm”.

Xây dựng văn hóa lãnh đạo, quản lý của cán bộ phải gắn liền với đấu tranh phản bác các quan điểm phản văn hóa như các luận điệu sai trái, thù địch, cơ hội chỉnh trị, chủ động thông tin kịp thời, chính xác, khách quan, đúng định hướng chính trị để phòng, chống “diễn biến hòa bình”, loại thông tin xấu, độc trên internet, mạng xã hội, để cán bộ, đảng viên và nhân dân nhận thức đúng đắn, tích cực tham gia bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, uốn nắn những biểu hiện lệch lạc, bồi đắp thế giới quan, phương pháp luận và niềm tin khoa học trong mỗi cán bộ, đảng viên và người dân, củng cố sự đoàn kết, thống nhất trong Đảng và sự đồng thuận trong xã hội.

Thứ hai, tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác cán bộ. Thể chế, cụ thể hóa các chủ trương của Đảng về công tác cán bộ theo hướng: Đồng bộ, liên thông, nhất quán trong hệ thống chính trị và phù hợp với thực tế; ràng buộc trách nhiệm và kiểm soát chặt chẽ quyền lực; siết chặt kỷ luật, kỷ cương; tạo môi trường, điều kiện để thúc đẩy đổi mới, sáng tạo; bảo vệ cán bộ dám nghĩ, dám làm, dám đột phá, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung. Đổi mới công tác đánh giá cán bộ theo hướng xuyên suốt, liên tục, đa chiều, theo tiêu chí cụ thể, bằng sản phẩm, thông qua khảo sát, công khai kết quả và so sánh với chức danh tương đương; gắn đánh giá cá nhân với tập thể và kết quả thực hiện nhiệm vụ của địa phương, cơ quan, đơn vị. Tiếp tục đổi mới công tác tuyển dụng, quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng và luân chuyển cán bộ. Xây dựng quy định để việc nhận trách nhiệm, từ chức, từ nhiệm trở thành nếp văn hóa ứng xử của cán bộ; hoàn thiện các quy định về cách chức, bãi nhiệm, miễn nhiệm để việc "có lên, có xuống", "có vào, có ra" trở thành bình thường trong công tác cán bộ. Quy trình công tác cán bộ phải được tiếp tục đổi mới đảm bảo tính dân chủ, khách quan, công khai, minh bạch, chặt chẽ hơn nhằm kiểm soát chặt chẽ quyền lực trong công tác cán bộ; chống chạy chức, chạy quyền. Xây dựng quy định về thẩm quyền, trách nhiệm của người đứng đầu trong công tác cán bộ và quản lý cán bộ; xử lý nghiêm những người có sai phạm, kể cả khi đã chuyển công tác hoặc nghỉ hưu. Thực hiện công khai, minh bạch tiêu chuẩn, quy trình, thủ tục và hồ sơ nhân sự; cung cấp, trao đổi thông tin và giải trình khi có yêu cầu. Xác minh, xử lý kịp thời, hiệu quả, hợp lý thông tin phản ảnh từ các tổ chức, cá nhân và phương tiện thông tin đại chúng. Tập trung vào hai trọng tâm lớn về công tác cán bộ là chuẩn hoá, siết chặt kỷ luật, kỷ cương đi đôi với tạo môi trường, điều kiện để thúc đẩy đổi mới, sáng tạo phục vụ phát triển và có cơ chế bảo vệ cán bộ dám nghĩ, dám làm, dám đột phá, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung. Tập trung xây dựng đội ngũ bí thư cấp uỷ, người đứng đầu các cấp đi đôi với phân cấp, phân quyền nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo, đồng thời, tăng cường kiểm tra, giám sát, kiểm soát chặt chẽ quyền lực của cán bộ.

 Thứ ba, xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý có phẩm chất, năng lực, uy tín, đáp ứng yêu cầu trong thời kỳ mới. Các cấp ủy, tổ chức đảng, lãnh đạo cơ quan đơn vị phải nâng cao tinh thần trách nhiệm, triển khai đồng bộ, hiệu quả công tác cán bộ và tạo môi trường, điều kiện để xây dựng đội ngũ cán bộ. Cơ cấu, sắp xếp lại đội ngũ cán bộ theo vị trí việc làm, khung năng lực, đảm bảo đúng người, đúng việc, giảm số lượng, nâng cao chất lượng, hợp lý về cơ cấu. Xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý, “trước hết là người đứng đầu có bản lĩnh chính trị vững vàng, có đạo đức trong sáng, năng lực nổi bật, dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đổi mới sáng tạo, dám đương đầu với khó khăn, thử thách, dám hành động vì lợi ích chung, có uy tín cao và thực sự tiên phong, gương mẫu, là hạt nhân đoàn kết” [2, tr. 187].

Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng về lý luận, chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ lãnh đạo và quản lý, nâng cao giáo dục đạo đức cách mạng cho đội ngũ cán bộ, đảng viên, trong đó chú trọng nội dung xây dựng Đảng về đạo đức, truyền thống lịch sử, văn hóa của dân tộc; kết hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa đào tạo với rèn luyện trong thực tiễn; thực hiện nghiêm túc chế độ học tập, bồi dưỡng lý luận chính trị và cập nhật kiến thức mới cho cán bộ, nhất là cán bộ trẻ được đào tạo ở nước ngoài. Cấp ủy các cấp và người đứng đầu phải có kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng, sắp xếp, bố trí, tạo điều kiện, cơ hội phát triển cho cán bộ trẻ, cán bộ nữ, cán bộ là người dân tộc thiểu số. Quy định trách nhiệm của lãnh đạo và cấp ủy viên các cấp trong việc tiến cử người có đức, có tài; người đứng đầu có trách nhiệm đào tạo, bồi dưỡng, tiến cử người thay thế mình. 

Người cán bộ lãnh đạo, quản lý phải thường xuyên học tập, tu dưỡng, rèn luyện toàn diện về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, nhân cách: Thực hiện cần kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; trung thực, giản dị, chân thành; không có biểu hiện cơ hội, sống ích kỷ, ganh ghét, đố kỵ. Cán bộ lãnh đạo, quản lý cần có sự hiểu biết và ham học hỏi, có tầm nhìn và sự quyết đoán, dũng cảm và kiên trì; có tầm nhìn và sự quyết đoán đưa ra những quyết định kịp thời và sáng suốt. Họ phải rèn luyện có sự dũng cảm vượt qua sự khó khăn; biết cách lãnh đạo, quản lý và lập kế hoạch, có kỹ năng truyền cảm hứng; có kỹ năng giao tiếp tốt bằng cả văn nói và văn viết; biết tuyên truyền, khuyến khích, động viên, biết cách thương thuyết. Cán bộ lãnh đạo, quản lý cần phải có khả năng phối hợp hoạt động cùng những người khác, biết lắng nghe, sống trung thực và cởi mở, biết sắp xếp và bố trí công việc cho nhân viên một cách khoa học và hợp lý, biết cách giải quyết và dàn xếp những mâu thuẫn nội bộ…

Thứ tư, thực hiện nghiêm các quy định của Đảng về trách nhiệm nêu gương đi đôi với phát huy vai trò của nhân dân tham gia xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý

 Người cán bộ lãnh đạo, quản lý phải nêu cao tinh thần tự giác tu dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng và phải nghiêm khắc với bản thân, thường xuyên “tự soi”, “tự sửa” và nêu cao danh dự, lòng tự trọng của người đảng viên, “thấy rõ bổn phận và trách nhiệm, của mình, luôn vững vàng trước mọi khó khăn, thách thức và không bị cám dỗ bởi vật chất, danh vọng; đấu tranh có hiệu quả với mọi biểu hiện của chủ nghĩa cá nhân, bệnh quan liêu, cơ hội, cục bộ, bè phái, mất đoàn kết nội bộ” [2, tr. 237]. Thực hiện nghiêm các quy định của Đảng về trách nhiệm nêu gương và chuẩn mực đạo đức, gương mẫu tuân thủ pháp luật, thực hành dân chủ; chức vụ càng cao càng phải gương mẫu để khẳng định vị trí lãnh đạo, vai trò tiên phong, tạo sự lan tỏa trong mọi tầng lớp nhân dân.

Các cấp ủy, tổ chức đảng, lãnh đạo cơ quan đơn vị phải thể chế hóa, cụ thể hóa và tổ chức thực hiện có hiệu quả các quy định của bố Chính trị, Ban Bí thư về công tác giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân tham gia xây dựng đội ngũ cán bộ. Đặc biệt là phải cụ thể hóa và thực hiện có hiệu quả cơ chế dân biết, dân bàn, dân làm, dân giám sát trong công tác cán bộ, xây dựng và quản lý đội ngũ cán bộ. Cụ thể hóa để mọi tổ chức, cán bộ lãnh đạo, quản lý đều phải chịu sự giám sát nghiêm khắc của nhân dân. Có quy định rõ về việc bảo vệ những người tố giác những người tham nhũng, hối lộ. Văn hóa của cán bộ lãnh đạo, quản lý là phải làm tốt công tác dân vận, thật sự tin dân, trọng dân, gần dân, hiểu dân, học dân, dựa vào dân, có trách nhiệm với dân; Giải quyết kịp thời, có hiệu quả những bức xúc, những kiến nghị chính đáng của nhân dân và khiếu nại, tố cáo của công dân; Xây dựng văn hóa xin lỗi nhân dân khi cán bộ làm ảnh hưởng xấu hoặc gây thiệt hại đến nhân dân. Đồng thời phải nghiên cứu mở rộng các hình thức lấy ý kiến đánh giá sự hài lòng của người dân đối với từng đối tượng cán bộ lãnh đạo, quản lý trong hệ thống chính trị một cách phù hợp.

Nâng cao nhận thức của lãnh đạo, quản lý các cấp về xây dựng văn hóa kiểm tra, giám sát để thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của mình trong công tác này, phát huy mặt tích cực, khắc phục, sửa chữa những sai lầm, thiếu sót; kịp thời phát hiện, ngăn chặn ngay từ khi cán bộ có dấu hiệu sai lầm.

Xây dựng văn hóa lãnh đạo, quản lý phải gắn liền với việc phát huy vai trò giám sát của các cơ quan dân cử, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, báo chí và nhân dân đối với cán bộ, đảng viên trong thực hiện quy định nêu gương. Xử lý kiên quyết, nghiêm minh các tổ chức đảng và cán bộ, đảng viên vi phạm. Khen thưởng, biểu dương, động viên kịp thời những mô hình hay, các điển hình tiên tiến, tấm gương tiêu biểu.

KẾT LUẬN

Trong công tác xây dựng Đảng, Đảng ta xác định rõ phương hướng: “Tiếp tục kiên định, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Kiên định mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội và đường lối đổi mới của Đảng, hết lòng, hết sức phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân.” [3, tr.228-229]. “... phải thấm nhuần sâu sắc quan điểm công tác cán bộ là nhiệm vụ “then chốt” của công tác xây dựng Đảng, có liên quan đến sự sống còn của Đảng và vận mệnh của chế độ: cán bộ là cái gốc của mọi công việc, là nhân tố quyết định sự thành bại của sự nghiệp cách mạng” [3, tr.226]. Xuất phát từ tầm quan trọng của đội ngũ cán bộ, trong bối cảnh Đảng ta đang triển khai thực hiện mô hình cán bộ lãnh đạo Đảng đồng thời là cán bộ quản lý chính quyền; việc xây dựng văn hóa lãnh đạo, quản lý cho đội ngũ cán bộ là rất quan trọng, có ý nghĩa lâu dài. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ tư cách của cán bộ cách mạng với những biểu hiện cụ thể về phong cách ứng xử với chính mình, với công việc và với mọi người. Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, thực hiện các giải pháp xây dựng văn hóa lãnh đạo, quản lý cho đội ngũ cán bộ các cấp hiện nay cũng chính là góp phần xây dựng văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực khơi dậy mạnh mẽ ý chí tự lực, tự cường thực hiện khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

 [1]. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Kết luận số 01-KL/TW ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị khóa XII "Về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh".

[2]. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập 1, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

[3]. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập 2, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

[4]. Đảng Cộng sản Việt Nam (2011), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

[5]. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, Tập 2, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

[6]. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, Tập 5, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

[7]. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, Tập 6, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

[8]. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, Tập 7, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

[9]. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, Tập 8, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

[10]. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, Tập 9, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

[11]. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, Tập 15, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

MỞ ĐẦU

Tư tưởng Hồ Chí Minh là hệ thống quan điểm toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, kết quả của sự vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể của nước ta, kế thừa và phát triển các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại.

Trong di sản tư tưởng toàn diện và sâu sắc của Hồ Chí Minh, có tư tưởng về văn hóa lãnh đạo, quản lý, giữ vai trò là nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam cho hành động lãnh đạo, quản lý của Đảng và nhà nước ta hiện nay. Văn hóa lãnh đạo, quản lý là một bộ phận của văn hóa, là hệ thống những giá trị, chuẩn mực với những đặc trưng khác nhau của con người, của tổ chức tạo nên phong cách lãnh đạo, quản lý khoa học, có ảnh hưởng ở phạm vi rộng đến cách thức hành động của mọi người và tổ chức, nhằm đạt được sự đồng thuận thực hiện các mục tiêu đặt ra của hệ thống. Tuy đều điều hành tổ chức, con người thực hiện nhiệm vụ, nhưng người lãnh đạo và người quản lý có phong cách khác nhau. Đảng ta là Đảng cầm quyền, lãnh đạo Nhà nước và xã hội. Người đảng viên cần hiểu rõ “Đảng lãnh đạo bằng cương lĩnh, chiến lược, các định hướng về chính sách và chủ trương lớn; bằng công tác tuyên truyền, thuyết phục, vận động, tổ chức, kiểm tra, giám sát và bằng hành động gương mẫu của đảng viên” [4, tr.88]. Người lãnh đạo chủ yếu là đề ra chủ trương, động viên, gây ảnh hưởng bằng hành động nêu gương, tạo động lực, môi trường tích cực để mọi người tích cực, sáng tạo hoàn thành mục tiêu đề ra. Người quản lý chủ yếu là cụ thể hóa chủ trương, đường lối, duy trì nề nếp, điều hành mọi người tuân thủ pháp luật và quy định của tổ chức. Những cán bộ, đảng viên của Đảng hoạt động trong bộ máy nhà nước, là người lãnh đạo họ có trách nhiệm lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ của Đảng; là người quản lý, họ với tư cách là đại biểu của dân, họ có nhiệm vụ thực thi quyền lực nhà nước. Cho nên khái niệm lãnh đạo, quản lý được sử dụng tương đối phổ biến và đang thực thi trong hệ thống chính trị ở nước ta hiện nay.

Văn hóa lãnh đạo, quản lý của cán bộ có ảnh hưởng lớn đến nhận thức, suy nghĩ, tình cảm, niềm tin của quần chúng và trực tiếp tác động đến hiệu quả thực hiện nhiệm vụ chính trị ở mọi cơ quan, đơn vị. Văn hóa lãnh đạo, quản lý là loại lao động sáng tạo đặc biệt của cán bộ, phát huy trí tuệ, hướng mọi người tích cực tham gia thực thi nhiệm vụ; thúc đẩy dân chủ hóa xã hội, khắc phục bệnh quan liêu, làm dịu những căng thẳng xã hội, tạo sự đồng thuận, môi trường xã hội tích cực; góp phần điều chỉnh các quan hệ xã hội, nhân sức mạnh đồng thuận xã hội lên gấp nhiều lần. Văn hóa lãnh đạo, quản lý chính là vấn đề cốt lõi của văn hóa chính trị, văn hóa Đảng cầm quyền, văn hóa nhà nước pháp quyền, gắn kết chặt chẽ với đời sống và hoạt động xã hội trên mọi phương diện chính trị, kinh tế, xã hội, pháp luật, kỷ cương...

Hiện nay, cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, nhất là công nghệ số phát triển mạnh mẽ, tạo đột phá trên nhiều lĩnh vực tạo ra cả thời cơ và thách thức đối với mọi quốc gia. Đất nước ta, sau hơn 35 năm đổi mới, thế và lực, sức mạnh tổng hợp quốc gia, uy tín quốc tế, niềm tin của nhân dân ngày càng được nâng cao nhưng bốn nguy cơ mà Đảng ta đã chỉ ra còn tồn tại, có mặt còn gay gắt hơn. Tham nhũng, lãng phí, quan liêu, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, "tự diễn biến", "tự chuyển hoá" trong nội bộ, mâu thuẫn xã hội còn diễn biến phức tạp. Các thế lực thù địch tiếp tục tăng cường chống phá Đảng, Nhà nước và đất nước ta. Tình hình trên có cả thuận lợi, thời cơ và khó khăn, thách thức đan xen, đặt ra nhiều vấn đề mới, yêu cầu mới nặng nề, phức tạp hơn, đòi hỏi đội ngũ cán bộ các cấp cần tiếp tục đổi mới mạnh mẽ, xây dựng văn hóa lãnh đạo, quản lý để đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới, đưa đất nước phát triển nhanh và bền vững hơn. Do vậy, việc nghiên cứu làm rõ thêm một số đặc trưng cơ bản trong văn hóa lãnh đạo, quản lý của người cán bộ theo tư tưởng Hồ Chí Minh càng có ý nghĩa cấp thiết.

NỘI DUNG

1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về những đặc trưng cơ bản trong văn hóa lãnh đạo, quản lý của người cán bộ

Trong tác phẩm Đường Kách mệnh (1927), lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã tổng kết tư cách của người cách mạng với những đặc trưng tiêu biểu: “Tự mình phải: Cần kiệm. Hoà mà không tư. Cả quyết sửa lỗi mình. Cẩn thận mà không nhút nhát. Hay hỏi. Nhẫn nại (chịu khó). Hay nghiên cứu, xem xét. Vị công vong tư. Không hiếu danh, không kiêu ngạo. Nói thì phải làm. Giữ chủ nghĩa cho vững. Hy sinh. Ít lòng tham muốn về vật chất. Bí mật. Đối người phải: Với từng người thì khoan thứ. Với đoàn thể thì nghiêm. Có lòng bày vẽ cho người. Trực mà không táo bạo. Hay xem xét người. Làm việc phải: Xem xét hoàn cảnh kỹ càng. Quyết đoán. Dũng cảm. Phục tùng đoàn thể” [5, tr.280-281]. Có thể khái quát, văn hóa lãnh đạo, quản lý của cán bộ là hệ thống những giá trị chuẩn mực của cán bộ trong ứng xử với tự mình, với mọi người và với công việc.

 Một là, với tự mình, phải có đạo đức cách mạng. Người cán bộ lãnh đạo, quản lý có trong tay ít nhiều quyền lực, địa vị rất dễ đứng trên nhân dân, có nhiều ham muốn, dễ lợi dụng quyền lực, trở thành “Ông quan cách mạng”. Theo Hồ Chí Minh, cán bộ, đảng viên cần nhớ: “Trước mặt quần chúng, không phải ta cứ viết lên trán chữ “cộng sản” mà ta được họ yêu mến. Quần chúng chỉ quý mến những người có tư cách, đạo đức” [7, tr.16]. Đạo đức là gốc, là nền tảng, là sức mạnh, là tiêu chuẩn hàng đầu của người cán bộ: “Cũng như sông thì có nguồn mới có nước, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân... tự mình không có đạo đức, không có căn bản, tự mình đã hủ hóa, xấu xa thì còn làm nổi việc gì?” [6, tr.292-293]. Làm cách mạng để cải tạo xã hội cũ thành xã hội mới là sự nghiệp rất vẻ vang, cũng là nhiệm vụ rất nặng nề, phải đấu tranh rất phức tạp, lâu dài, gian khổ. Sức có mạnh mới gánh được nặng và đi được xa. Người cách mạng phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng, mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng. Theo Hồ Chí Minh, tiêu chí cơ bản của đạo đức cách mạng là; Trung với nước, hiếu với dân, thương yêu con người, sống có tình có nghĩa, Cần, Kiệm, Liêm, Chính, Chí công vô tư và có tinh thần quốc tế trong sáng. Để có đạo đức cách mạng cần phải rèn luyện “như rửa mặt mỗi lần”, vượt qua thử thách “Giàu sang không thể quyến rũ; Nghèo khó không thể chuyển lay, Uy lực không thể khuất phục” [8, tr.50]. Cần phải thực hành đặt lợi ích của nhân dân lên trên hết, liên hệ chặt chẽ với nhân dân. Việc gì cũng bàn với nhân dân, giải thích cho nhân dân hiểu rõ, có khuyết điểm thì thật thà phê bình trước nhân dân. Mỗi cán bộ lãnh đạo, quản lý cần nhớ rằng: “Một dân tộc, một đảng và mỗi con người ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không nhất định hôm nay và cả ngày mai nữa vẫn được mọi người yêu mến và ca ngợi, nếu lòng dạ không trong sáng nữa, nếu sa vào chủ nghĩa cá nhân” [11, tr.672].

Hai là, dân chủ với mọi người trong khi sử dụng quyền lực của mình. Văn hóa của người cán bộ lãnh đạo, quản lý là thực hành dân chủ rộng rãi. Người cán bộ phải tôn kính dân, phải liêm khiết, phải làm cho dân tin, dân phục, dân yêu, có lề lối làm việc dân chủ, tác phong sâu sát, làm sao cho quần chúng biết hưởng quyền dân chủ của mình. Đối với nhân dân, không thể lý luận chính trị suông: “làm sao tự mình nêu gương và giáo dục cho đảng viên, đoàn viên, cán bộ giữ gìn, phát triển đạo đức cách mạng, làm sao cho nhân dân biết hưởng quyền dân chủ, biết dùng quyền dân chủ của mình, dám nói, dám làm” [11, tr.293]. Ông cha ta có câu “khôn bầy hơn khôn độc”, dân chúng biết giải quyết nhiều vấn đề một cách giản đơn, mau chóng, đầy đủ mà những người tài giỏi, những đoàn thể to lớn, nghĩ mãi không ra. Người lãnh đạo, quản lý biết tôn trọng, lắng nghe ý kiến tập thể, phát huy trí tuệ tập thể thì sẽ tìm ra sáng kiến. Dân chủ trong Đảng là hạt nhân mở rộng dân chủ trong toàn xã hội. Trong Di chúc, Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn: “Các đồng chí từ Trung ương đến các chi bộ cần phải giữ sự đoàn kết nhất trí của Đảng như giữ gìn con ngươi của mắt mình. Trong Đảng thực hành dân chủ rộng rãi, thường xuyên và nghiêm chỉnh tự phê bình và phê bình là cách tốt nhất để củng cố và phát triển sự đoàn kết và thống nhất của Đảng. Phải có tình đồng chí thương yêu lẫn nhau.” [11, tr.622]. Muốn có dân chủ phải chống thứ giặc nội xâm là tham ô, lãng phí, quan liêu, vi phạm dân chủ. Để chữa bệnh tham ô, lãng phí, quan liêu phải thực hiện 6 điều: đặt lợi ích của nhân dân lên trên hết, liên hệ chặt chẽ với nhân dân, việc gì cũng bàn với nhân dân, giải thích cho nhân dân hiểu rõ, có khuyết điểm thì thật thà phê bình trước nhân dân và dựa vào ý kiến của dân chúng mà sửa chữa, sẵn sàng học hỏi nhân dân, tự mình phải làm gương cần, kiệm, liêm, chính đề nhân dân noi theo. Phải nâng cao tinh thần phụ trách trước Đảng và quần chúng. Không thể chỉ dùng báo, sách vở, mít tinh, khẩu hiệu, truyền đơn, chỉ thị là đủ mà phải làm công tác dân vận, tìm mọi cách giải thích cho người dân hiểu rõ lợi ích và nhiệm vụ của mình; dựa vào ý kiến của dân chúng mà sửa chữa. Trong lúc thi hành phải theo dõi, giúp đỡ, đôn đốc, khuyến khích dân; khi thi hành xong phải cùng với dân kiểm thảo lại công việc, rút kinh nghiệm, phê bình, khen thưởng. "Những người phụ trách dân vận cần phải óc nghĩ, mắt trông, tai nghe, chân đi, miệng nói, tay làm. Chứ không phải chỉ nói suông, chỉ ngồi viết mệnh lệnh. Họ phải thật thà nhúng tay vào việc" [7, tr.234].

Người cán bộ lãnh đạo, quản lý không được lạm dụng quyền lực, biết lắng nghe, tranh thủ ý kiến của cán bộ cấp dưới, của quần chúng, đưa họ tham gia vào việc ra quyết định và thực hiện quyết định; luôn đặt lợi ích của tập thể, của quần chúng lên trên hết, vì lợi ích của nhân dân. Cần biết kết hợp tập thể lãnh đạo với cá nhân phụ trách; khi đã có quyết định của tập thể, cán bộ lãnh đạo, quản lý phải giữ nguyên tắc quyết đoán kịp thời, đúng đắn, dám làm, dám chịu trách nhiệm, nhất là trong những thời điểm quan trọng. Văn hóa của người cán bộ lãnh đạo, quản lý là ở chỗ biết đặt mình trong tổ chức, không cho tự đặt mình cao hơn và ở ngoài sự kiểm tra, giám sát của tổ chức. Ngược lại ở nơi nào, cán bộ nào có phong cách độc đoán, chuyên quyền, hoặc tự do, tùy tiện thì ở đó mất dân chủ, trí tuệ tập thể không được phát huy, công việc không chạy, kém hiệu quả, tập thể không đoàn kết, niềm tin thấp.

Ba là, lãnh đạo, quản lý theo phong cách khoa học, sâu sát, cụ thể, tỷ mỷ, luôn đổi mới, sáng tạo, tìm ra cách làm hay, mang lại hiệu quả. Bản chất văn hóa là không ngừng sáng tạo, mỗi cán bộ lãnh đạo, quản lý cần rèn luyện phong cách làm việc khoa học, có kế hoạch tổ chức, sắp xếp công việc hợp lý, động viên cấp dưới và quần chúng thực hiện; biết kiểm soát tình hình thực thi nhiệm vụ, biết rút kinh nghiệm, phê bình, khen thưởng kịp thời. Đề phòng và khắc phục tư tưởng chủ quan, duy ý chí, bệnh quan liêu, chung chung, xa rời thực tiễn, nói không đi đôi với làm, thiếu kế hoạch, thiếu trách nhiệm, không ngăn nắp, không đúng giờ hoặc phô trương hình thức. Dù ở bất cứ cấp nào, nhất là tổ chức thực thi đường lối, đòi hỏi người cán bộ lãnh đạo, quản lý của phải có tác phong sâu sát, cụ thể, tỷ mỷ, gương mẫu, nói đi đôi với làm; thực sự hiểu rõ từng người, từng việc, từng mốc thời gian cụ thể. Đi sâu, đi sát, hiểu rõ cấp dưới, hiểu rõ nguyện vọng của quần chúng. Chỉ ở nơi nào, khi nào người cán bộ nào biết phát huy dân chủ thì sẽ phát huy trí tuệ, tìm ra những điều kiện thuận lợi cho cấp dưới, cho quần chúng chủ động tham gia tích cực vào công việc chung, tạo ra tâm lý tích cực, gần gũi, thân thiện, đoàn kết, tin tưởng vào cán bộ. Cán bộ lãnh đạo, quản lý cần gương mẫu thực hiện nếp sống văn minh, đoàn kết, tương thân, tương ái; thực hành tiết kiệm, sống khiêm tốn, giản dị, trong sạch, chống xa hoa, lãng phí. Uy tín của người cán bộ vì thế ngày càng được củng cố và nâng cao.

Văn hóa lãnh đạo, quản lý của cán bộ, theo Hồ Chí Minh là phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đày tớ thật trung thành của nhân dân. Là người lãnh đạo phải có trí tuệ hơn người, minh mẫn, sáng suốt, nhìn xa trông rộng, phải cần kiệm, liêm chính, chí công vô tư, gần gũi nhân dân, có cả đức và tài, vừa hiền lại vừa minh, vừa gương mẫu chấp hành pháp luật, am hiểu pháp luật và nắm vững chuyên môn. Là người đầy tớ thật trung thành của dân nghĩa là phải tận tụy, lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ, mỗi suy nghĩ hành động của cán bộ lãnh đạo, quản lý cần luôn luôn vì tập thể, vì nhân dân: “Việc gì có lợi cho dân thì hết sức làm, việc gì có hại cho dân thì phải hết sức tránh”. Mỗi cán bộ phải vừa "hồng” vừa "chuyên”, tức là vừa có đạo đức cách mạng, vừa có năng lực thực tế giữ một nhiệm vụ cụ thể trong bộ máy nhà nước, có tinh thần học hỏi, giỏi nghề, thể hiện sự mẫu mực, toàn tâm, toàn ý và có nhiều sáng tạo, đổi mới với công việc chung.

2. Một số giải pháp xây dựng văn hóa lãnh đạo, quản lý của cán bộ các cấp hiện nay

Thứ nhất, nâng cao nhận thức, tăng cường giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống cho cán bộ lãnh đạo, quản lý. Quán triệt sâu sắc, vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; Cương lĩnh, Điều lệ, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý; Tổ chức thực hiện tốt Kết luận số 01 -KL/TW, ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW, cụ thể là chuyên đề toàn khóa (2021-2016) “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh về ý chí tự lực, tự cường và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc”. Cần coi nhận thức sâu sắc, thấm nhuần tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh là công việc thường xuyên, không thể thiếu của mỗi cán bộ, đảng viên; đưa học tập, vận dụng, làm theo vào chương trình, kế hoạch hành động thực hiện Nghị quyết của đảng bộ, chi bộ cấp mình, gắn với nhiệm vụ chính trị; đẩy mạnh vận động nhân dân tham gia các phong trào thi đua yêu nước; nêu cao trách nhiệm nêu gương trong mọi cán bộ, đảng viên. Đề cao việc phát huy vai trò, trách nhiệm nêu gương về ý chí tự lực, tự cường dân tộc, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh của đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý. Tự giác nêu gương "trên trước, dưới sau", "đảng viên đi trước, làng nước theo sau"; phải thể hiện tư tưởng vững vàng, quan điểm đúng đắn, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, hết lòng vì nước, vì dân.

Xây dựng văn hóa lãnh đạo, quản lý cho cán bộ với phong cách dân chủ, sâu sát thực tiễn, thật sự là hạt nhân đoàn kết, quy tụ, tạo động lực và phát huy trí tuệ tập thể; luôn giữ vững nguyên tắc tập trung dân chủ, khách quan, toàn diện, công tâm, công khai, minh bạch, chính xác, chống cục bộ địa phương, bè phái trong mọi hoạt động. Không ngừng học tập, tu dưỡng, rèn luyện, trau dồi đạo đức cách mạng, mẫu mực về nhân cách, lối sống; cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; trung thực, giản dị, thẳng thắn, chân thành; không tham nhũng, không bị chi phối bởi lợi ích nhóm, không để người nhà, người thân lợi dụng vị trí công tác để vụ lợi. Nghiêm túc tự phê bình và phê bình, thấy đúng phải cương quyết bảo vệ, thấy sai phải quyết liệt đấu tranh. Coi trọng giáo dục chính trị, tư tưởng, nâng cao ý thức trách nhiệm, lòng tự trọng và danh dự của cán bộ để hình thành văn hóa không chạy chức, chạy quyền. Những nội dung nêu trên là yếu tố cơ bản nhất để cán bộ lãnh đạo, quản lý thực hiện Điều lệ Đảng, Hiến pháp, pháp luật có “văn hóa trách nhiệm”.

Xây dựng văn hóa lãnh đạo, quản lý của cán bộ phải gắn liền với đấu tranh phản bác các quan điểm phản văn hóa như các luận điệu sai trái, thù địch, cơ hội chỉnh trị, chủ động thông tin kịp thời, chính xác, khách quan, đúng định hướng chính trị để phòng, chống “diễn biến hòa bình”, loại thông tin xấu, độc trên internet, mạng xã hội, để cán bộ, đảng viên và nhân dân nhận thức đúng đắn, tích cực tham gia bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, uốn nắn những biểu hiện lệch lạc, bồi đắp thế giới quan, phương pháp luận và niềm tin khoa học trong mỗi cán bộ, đảng viên và người dân, củng cố sự đoàn kết, thống nhất trong Đảng và sự đồng thuận trong xã hội.

Thứ hai, tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác cán bộ. Thể chế, cụ thể hóa các chủ trương của Đảng về công tác cán bộ theo hướng: Đồng bộ, liên thông, nhất quán trong hệ thống chính trị và phù hợp với thực tế; ràng buộc trách nhiệm và kiểm soát chặt chẽ quyền lực; siết chặt kỷ luật, kỷ cương; tạo môi trường, điều kiện để thúc đẩy đổi mới, sáng tạo; bảo vệ cán bộ dám nghĩ, dám làm, dám đột phá, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung. Đổi mới công tác đánh giá cán bộ theo hướng xuyên suốt, liên tục, đa chiều, theo tiêu chí cụ thể, bằng sản phẩm, thông qua khảo sát, công khai kết quả và so sánh với chức danh tương đương; gắn đánh giá cá nhân với tập thể và kết quả thực hiện nhiệm vụ của địa phương, cơ quan, đơn vị. Tiếp tục đổi mới công tác tuyển dụng, quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng và luân chuyển cán bộ. Xây dựng quy định để việc nhận trách nhiệm, từ chức, từ nhiệm trở thành nếp văn hóa ứng xử của cán bộ; hoàn thiện các quy định về cách chức, bãi nhiệm, miễn nhiệm để việc "có lên, có xuống", "có vào, có ra" trở thành bình thường trong công tác cán bộ. Quy trình công tác cán bộ phải được tiếp tục đổi mới đảm bảo tính dân chủ, khách quan, công khai, minh bạch, chặt chẽ hơn nhằm kiểm soát chặt chẽ quyền lực trong công tác cán bộ; chống chạy chức, chạy quyền. Xây dựng quy định về thẩm quyền, trách nhiệm của người đứng đầu trong công tác cán bộ và quản lý cán bộ; xử lý nghiêm những người có sai phạm, kể cả khi đã chuyển công tác hoặc nghỉ hưu. Thực hiện công khai, minh bạch tiêu chuẩn, quy trình, thủ tục và hồ sơ nhân sự; cung cấp, trao đổi thông tin và giải trình khi có yêu cầu. Xác minh, xử lý kịp thời, hiệu quả, hợp lý thông tin phản ảnh từ các tổ chức, cá nhân và phương tiện thông tin đại chúng. Tập trung vào hai trọng tâm lớn về công tác cán bộ là chuẩn hoá, siết chặt kỷ luật, kỷ cương đi đôi với tạo môi trường, điều kiện để thúc đẩy đổi mới, sáng tạo phục vụ phát triển và có cơ chế bảo vệ cán bộ dám nghĩ, dám làm, dám đột phá, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung. Tập trung xây dựng đội ngũ bí thư cấp uỷ, người đứng đầu các cấp đi đôi với phân cấp, phân quyền nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo, đồng thời, tăng cường kiểm tra, giám sát, kiểm soát chặt chẽ quyền lực của cán bộ.

 Thứ ba, xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý có phẩm chất, năng lực, uy tín, đáp ứng yêu cầu trong thời kỳ mới. Các cấp ủy, tổ chức đảng, lãnh đạo cơ quan đơn vị phải nâng cao tinh thần trách nhiệm, triển khai đồng bộ, hiệu quả công tác cán bộ và tạo môi trường, điều kiện để xây dựng đội ngũ cán bộ. Cơ cấu, sắp xếp lại đội ngũ cán bộ theo vị trí việc làm, khung năng lực, đảm bảo đúng người, đúng việc, giảm số lượng, nâng cao chất lượng, hợp lý về cơ cấu. Xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý, “trước hết là người đứng đầu có bản lĩnh chính trị vững vàng, có đạo đức trong sáng, năng lực nổi bật, dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đổi mới sáng tạo, dám đương đầu với khó khăn, thử thách, dám hành động vì lợi ích chung, có uy tín cao và thực sự tiên phong, gương mẫu, là hạt nhân đoàn kết” [2, tr. 187].

Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng về lý luận, chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ lãnh đạo và quản lý, nâng cao giáo dục đạo đức cách mạng cho đội ngũ cán bộ, đảng viên, trong đó chú trọng nội dung xây dựng Đảng về đạo đức, truyền thống lịch sử, văn hóa của dân tộc; kết hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa đào tạo với rèn luyện trong thực tiễn; thực hiện nghiêm túc chế độ học tập, bồi dưỡng lý luận chính trị và cập nhật kiến thức mới cho cán bộ, nhất là cán bộ trẻ được đào tạo ở nước ngoài. Cấp ủy các cấp và người đứng đầu phải có kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng, sắp xếp, bố trí, tạo điều kiện, cơ hội phát triển cho cán bộ trẻ, cán bộ nữ, cán bộ là người dân tộc thiểu số. Quy định trách nhiệm của lãnh đạo và cấp ủy viên các cấp trong việc tiến cử người có đức, có tài; người đứng đầu có trách nhiệm đào tạo, bồi dưỡng, tiến cử người thay thế mình. 

Người cán bộ lãnh đạo, quản lý phải thường xuyên học tập, tu dưỡng, rèn luyện toàn diện về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, nhân cách: Thực hiện cần kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; trung thực, giản dị, chân thành; không có biểu hiện cơ hội, sống ích kỷ, ganh ghét, đố kỵ. Cán bộ lãnh đạo, quản lý cần có sự hiểu biết và ham học hỏi, có tầm nhìn và sự quyết đoán, dũng cảm và kiên trì; có tầm nhìn và sự quyết đoán đưa ra những quyết định kịp thời và sáng suốt. Họ phải rèn luyện có sự dũng cảm vượt qua sự khó khăn; biết cách lãnh đạo, quản lý và lập kế hoạch, có kỹ năng truyền cảm hứng; có kỹ năng giao tiếp tốt bằng cả văn nói và văn viết; biết tuyên truyền, khuyến khích, động viên, biết cách thương thuyết. Cán bộ lãnh đạo, quản lý cần phải có khả năng phối hợp hoạt động cùng những người khác, biết lắng nghe, sống trung thực và cởi mở, biết sắp xếp và bố trí công việc cho nhân viên một cách khoa học và hợp lý, biết cách giải quyết và dàn xếp những mâu thuẫn nội bộ…

Thứ tư, thực hiện nghiêm các quy định của Đảng về trách nhiệm nêu gương đi đôi với phát huy vai trò của nhân dân tham gia xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý

 Người cán bộ lãnh đạo, quản lý phải nêu cao tinh thần tự giác tu dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng và phải nghiêm khắc với bản thân, thường xuyên “tự soi”, “tự sửa” và nêu cao danh dự, lòng tự trọng của người đảng viên, “thấy rõ bổn phận và trách nhiệm, của mình, luôn vững vàng trước mọi khó khăn, thách thức và không bị cám dỗ bởi vật chất, danh vọng; đấu tranh có hiệu quả với mọi biểu hiện của chủ nghĩa cá nhân, bệnh quan liêu, cơ hội, cục bộ, bè phái, mất đoàn kết nội bộ” [2, tr. 237]. Thực hiện nghiêm các quy định của Đảng về trách nhiệm nêu gương và chuẩn mực đạo đức, gương mẫu tuân thủ pháp luật, thực hành dân chủ; chức vụ càng cao càng phải gương mẫu để khẳng định vị trí lãnh đạo, vai trò tiên phong, tạo sự lan tỏa trong mọi tầng lớp nhân dân.

Các cấp ủy, tổ chức đảng, lãnh đạo cơ quan đơn vị phải thể chế hóa, cụ thể hóa và tổ chức thực hiện có hiệu quả các quy định của bố Chính trị, Ban Bí thư về công tác giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân tham gia xây dựng đội ngũ cán bộ. Đặc biệt là phải cụ thể hóa và thực hiện có hiệu quả cơ chế dân biết, dân bàn, dân làm, dân giám sát trong công tác cán bộ, xây dựng và quản lý đội ngũ cán bộ. Cụ thể hóa để mọi tổ chức, cán bộ lãnh đạo, quản lý đều phải chịu sự giám sát nghiêm khắc của nhân dân. Có quy định rõ về việc bảo vệ những người tố giác những người tham nhũng, hối lộ. Văn hóa của cán bộ lãnh đạo, quản lý là phải làm tốt công tác dân vận, thật sự tin dân, trọng dân, gần dân, hiểu dân, học dân, dựa vào dân, có trách nhiệm với dân; Giải quyết kịp thời, có hiệu quả những bức xúc, những kiến nghị chính đáng của nhân dân và khiếu nại, tố cáo của công dân; Xây dựng văn hóa xin lỗi nhân dân khi cán bộ làm ảnh hưởng xấu hoặc gây thiệt hại đến nhân dân. Đồng thời phải nghiên cứu mở rộng các hình thức lấy ý kiến đánh giá sự hài lòng của người dân đối với từng đối tượng cán bộ lãnh đạo, quản lý trong hệ thống chính trị một cách phù hợp.

Nâng cao nhận thức của lãnh đạo, quản lý các cấp về xây dựng văn hóa kiểm tra, giám sát để thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của mình trong công tác này, phát huy mặt tích cực, khắc phục, sửa chữa những sai lầm, thiếu sót; kịp thời phát hiện, ngăn chặn ngay từ khi cán bộ có dấu hiệu sai lầm.

Xây dựng văn hóa lãnh đạo, quản lý phải gắn liền với việc phát huy vai trò giám sát của các cơ quan dân cử, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, báo chí và nhân dân đối với cán bộ, đảng viên trong thực hiện quy định nêu gương. Xử lý kiên quyết, nghiêm minh các tổ chức đảng và cán bộ, đảng viên vi phạm. Khen thưởng, biểu dương, động viên kịp thời những mô hình hay, các điển hình tiên tiến, tấm gương tiêu biểu.

KẾT LUẬN

Trong công tác xây dựng Đảng, Đảng ta xác định rõ phương hướng: “Tiếp tục kiên định, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Kiên định mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội và đường lối đổi mới của Đảng, hết lòng, hết sức phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân.” [3, tr.228-229]. “... phải thấm nhuần sâu sắc quan điểm công tác cán bộ là nhiệm vụ “then chốt” của công tác xây dựng Đảng, có liên quan đến sự sống còn của Đảng và vận mệnh của chế độ: cán bộ là cái gốc của mọi công việc, là nhân tố quyết định sự thành bại của sự nghiệp cách mạng” [3, tr.226]. Xuất phát từ tầm quan trọng của đội ngũ cán bộ, trong bối cảnh Đảng ta đang triển khai thực hiện mô hình cán bộ lãnh đạo Đảng đồng thời là cán bộ quản lý chính quyền; việc xây dựng văn hóa lãnh đạo, quản lý cho đội ngũ cán bộ là rất quan trọng, có ý nghĩa lâu dài. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ tư cách của cán bộ cách mạng với những biểu hiện cụ thể về phong cách ứng xử với chính mình, với công việc và với mọi người. Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, thực hiện các giải pháp xây dựng văn hóa lãnh đạo, quản lý cho đội ngũ cán bộ các cấp hiện nay cũng chính là góp phần xây dựng văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực khơi dậy mạnh mẽ ý chí tự lực, tự cường thực hiện khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

 [1]. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Kết luận số 01-KL/TW ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị khóa XII "Về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh".

[2]. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập 1, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

[3]. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập 2, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

[4]. Đảng Cộng sản Việt Nam (2011), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

[5]. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, Tập 2, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

[6]. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, Tập 5, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

[7]. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, Tập 6, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

[8]. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, Tập 7, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

[9]. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, Tập 8, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

[10]. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, Tập 9, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

[11]. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, Tập 15, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

 TS Phạm Thị Bình

 Trường Đại học Vinh